Auteur van het boek Jazz in Rotterdam, Hans Zirkzee interviewde en schreef over talloze jazzmuzikanten die een band met Rotterdam hebben of hadden. Musici die veel reizen en mensen ontmoeten hebben vaak mooie en interessante verhalen te vertellen. 
Deze biografie werd deels gepubliceerd in Jazz in Rotterdam en werd aangevuld met later beschikbaar gekomen informatie.

OVER DE FOTO
Foto collectie Ate van Delden: orkest Kai Ewans in Pschorr juli 1928. V.l.n.r.: Peter Rasmussen (trombone), Louis de Vries (trompet), Dick Willebrandts (piano), Kai Ewans (sax), ? Lange (gitaar), Jack de Vries (tuba) en Jo Bond (drums).

‘Dick Willebrandts is een ras-echte Rotterdammer, die alle kenmerken van het slag menschen uit de Maasstad bezit. Uit zijn gehele wezen spreekt de karaktermensch, die, wanneer hij zich ergens voorgezet heeft, het werk met volharding en nauwgezetheid vervult.’
Onbekend tijdschrift, oktober 1942.

SCHELLAK EN SCHILDLUIS
Tot aan het eind van de jaren vijftig werden de meeste 78-toeren langspeelplaten gemaakt van schellak, het harsachtige afscheidingsproduct van de kleine lakschildluis uit India. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden de schaarse transportmiddelen zeker niet gebruikt om deze grondstof voor langspeelplaten naar Europa te vervoeren. Platenpersen en de oorspronkelijke mallen waren nog wel beschikbaar. Het publiek had, vooral tijdens de eerste jaren van de oorlog, voldoende geld, maar voor een nieuwe plaat moesten er twee oude worden ingeleverd en worden gerecycled. Toen ook die bron uitgeput raakte, ging men over tot het persen van platen op glas. De glasplaten sleten enorm snel. Na 25 speelbeurten stond er vrijwel niets meer op de schijf.

Dirk Abraham ‘Dick’ Willebrandts (Rotterdam, 29 juli 1911) volgde lessen bij Max Velt en Gerard Hengeveld. Hij debuteerde als 13-jarige pianist in het sextet van zijn oudere broer Philip (Rotterdam, 12 juni 1901), het huisorkest van de spraakmakende Dancing Lybelle aan de Gedempte Vest. In juli 1928 maakte Dick deel uit van de band van de Deense saxofonist Kai Ewans met o.a. de Rotterdammers Jack en Louis de Vries. Destijds moest een belangrijk deel van een buitenlands orkest uit Nederlanders bestaan, anders werd er geen werkvergunning afgegeven.

Foto Pschorr 1928 (zie ook boven)

KOMISCHE JAZZSPECIALIST
Philip of Flip Willebrandts, die naast piano ook accordeon en slagwerk speelde, stond eind jaren twintig bekend als ‘de komische jazzspecialist’.

Na de oorlog runde hij Cabaret La Habanera en het nachtcafé De Pul aan de Nieuwe Binnenweg. Met de Famous Band van saxofonist Meijer Wery en hun eigen Willebrandts Syncopators verzorgden de gebroeders de muziek voor ontelbare dansavonden in dancing Alcazar, de Cosmopoliet, Palace, de Doele, Maison de Kok en de dansschool van Marcel Mulders. Zij maakten een aantal buitenlandse tournees door Duitsland en Frankrijk. De Willebrandts werkten een jaar lang in Berlijn. Ieder zomerseizoen van 1929 tot en met 1937 boekte Plaats Lommerrijk Philip Willebrandts and his Boys voor de bals champêtre, de openluchtbals in de romantische tuin van Lommerrijk.
Dick was inmiddels toegetreden tot de band van stadgenoot Jack de Vries, The Internationals (1935-1937), een van de beste Nederlandse orkesten.

Recensie: Lommerrijk Jazzwereld november 1932

Hij volgde Ernst van ’t Hoff op bij het AVRO dansorkest (1937-1940) en hij begeleidde talrijke radioartiesten, waaronder Annie de Reuver, Conny Stuart, Wim Sonneveld en Toon Hermans. Na de opheffing van het AVRO dansorkest nam hij in september 1940 de leiding over van het radio-orkest De Jonge Acht. Met een donatie van een tot nog toe onbekend gebleven Rotterdamse zakenman begon Dick zijn eigen ensemble.

Foto collectie Ate van Delden: The Internationals v.l.n.r. Leo Bogart, Dick Willebrandts, Mitchell Novomiast, Henri Bastin, Jack de Vries, Josse Breyere, Sem Nijveen en Nap van der Ploeg

TOETSENTOVENAAR
Zijn nieuwe orkest, een moderne dansmuziek spelende bigband met veel (ex)leden van de band van Ernst van ’t Hoff, trad voor het eerst op in het Theater Gooiland in Hilversum op 1 oktober 1942. Bezetting: Cees Verschoor, Tinus Bruijn, Kees Bruijn (arrangeur), Ben Libosan en Bep Rowold (saxen), Kees van Dorsser (arrangeur), Frans van der Meer en Jan van Hest (trompet), Francis Bay en Pi Scheffer (arrangeur en trombone), Aldert Dekker (slagwerk), Wim Kroon (bas) en Nelly Verschuur (zang). Later kwamen gitarist Han de Willigen en zanger Jan de Vries de band versterken. Het orkest groeide uit tot één van de beste dansorkesten in Europa. Misschien wel het beste orkest van het continent. De kritieken waren juichend: ‘Niet eerder in ons land vertoond… Muzikaal vuurwerk van de bovenste plank… Een orkest om jaloers op te zijn’.
Annie de Reuver: ‘Als muzikant was Dick Willebrandts het beste wat je kon overkomen. Hij was een toetsentovenaar.’

Foto: Orkest Dick Willebrandts pr foto

SWING VIEL NIET UIT TE ROEIEN
Ondanks het door de Kultuurkamer in 1942 ingestelde jazzverbod, (officieel ‘Verbod van negroïde en negritische elementen in dans- en amusementsmuziek’) luisterde het publiek, al dan niet illegaal, naar Swing. De Deutsche Europa Sender (D.E.S.) trachtte tegenwicht te bieden aan de populaire BBC-programma’s. Vanaf 1 juni 1943 werden deze tegen de geallieerden gerichte Engelstalige propaganda-uitzendingen via Hilversum II – nu onder de naam Calais II – uitgezonden. Propagandaminister Joseph Goebbels zag hierbij een belangrijke rol weggelegd voor de jazzmuziek. Swing viel niet uit te roeien. De D.E.S. stelde met Nederlandse omroepmusici twee jazzorkesten samen. Onder dreiging van tewerkstelling in Duitsland kozen de meeste musici eieren voor hun geld. De radio-ensembles stonden onder leiding van André Smit, Ernst van ’t Hoff en Dick Willebrandts. Ook de orkesten van Theo Uden Masman en Frans Wouters raakten betrokken bij de propaganda-uitzendingen.

MAGNETOFOON
De Duitsers maakten van de BBC radio-uitzendingen en het American Forces Network magnetofoonbandopnamen, een noviteit in 1943. Van deze opnames werden vervolgens glasplaten geperst, die de arrangeurs van de bands door de Duitsers kregen toegespeeld. De Nederlandse jazzorkesten in Duitse dienst konden op deze wijze hun repertoire vernieuwen en zij vormden zo een tegenwicht voor de Engelse en Amerikaanse muziek. Ondanks het jazzverbod moest het orkest van Dick Willebrandts paradoxaal genoeg in opdracht van de nazi’s in de Amerikaanse stijl van Artie Shaw, Harry James en Glenn Miller opnamen maken.

Foto: cd Yearning

De vocalisten van de band, Jan de Vries en Nelly Verschuur, zongen gewoon in het Engels. Dit alles was verboden als de band voor publiek speelde. Toen de opnamen werden gemaakt was het orkest van Willebrandts op zijn best. De rietsectie met Cees Verschoor, Tinus Bruijn, Kees Bruijn, Ben Libosan en Bep Rowolt werd legendarisch. Tot september 1944 werden honderden opnamen uit de voormalige KRO-studio van het orkest uitgezonden. Een deel van de direct gesneden glasplaten werd door de opnametechnicus Jan van Oort achterover gedrukt. Het jazzmagazine Doctor Jazz bracht hiervan in 2011 onder de inspirerende leiding van Ate van Delden een historisch belangwekkende, maar vooral zeer swingende cd uit.

RAZZIA’S
Na Dolle Dinsdag (3 september 1944) stopten de D.E.S.-uitzendingen en werd het orkest van Dick Willebrandts ontbonden. Hij wist te ontsnappen aan de razzia’s in Hilversum.

Hij dook onder in zijn geboortestad waar hij aan de slag ging als solo-entertainer in Bar Destin aan de ‘s Gravendijkwal, de huidige nachtclub Ritz.
Dick Willebrandts moest zich na de bevrijding verantwoorden voor de zogenoemde ereraad voor de amusementsmuziek en de kleinkunst, één van de zuiveringscommissies die de rol van de artiesten tijdens de oorlog beoordeelde.
Er werd hem geen speelverbod opgelegd, maar hij mocht tot december 1945 geen orkest meer dirigeren.
Zijn band speelde verder in België onder de naam, de latere Skymasters. In 1947 keerde Dick terug bij de AVRO als solist en pianist van De Zaaiers en het Cosmopolitain Orkest.

Begin jaren zestig was hij korte tijd op de radio met de Dixielanders, de Zaaiers en het Cosmopolitan Orkest. In 1961 maakte hij plaatopnamen met Pi Scheffers’ O.K. Wobblers, een gelegenheidsorkest dat dansmuziek bracht in de stijl van de jaren twintig. In 1963 werd hij getroffen door een beroerte. Hij kon niet meer spelen. Op 29 december 1970 overleed Dick Willebrandts op 59-jarige leeftijd aan een hartaanval.

BRONNEN
Aantekeningen Dick van Male
Archief Roland Vonk
cd Yearning hoestekst, Skip Voogd
Jazz in Rotterdam, de geschiedenis van een grote stadscultuur (2015) door Hans Zirkzee
Ongewenschte Muziek, Kees Wouters
Oorlogsjazz website NJA, Bert Vuijsje

Hans Zirkzee

Hans Zirkzee
‘mister’ jazz in Rotterdam,
muziekdocent,
saxofonist,
concertorganisator,
schrijver, jazz-historicus,
auteur van Jazz in Rotterdam
(de geschiedenis van een grotestadscultuur),
winnaar Dutilh-Prijs 2016

OVER R†JAM
Stichting Rotterdam Jazz Artists Memorial