De jazz arriveert in Europa
Veel jazzhistorici beweren dat de ‘Livery Stable Blues’ (1917) van de (blanke) Original Dixieland Jass Band uit New Orleans de eerste jazzopname is en dat deze nieuwe muziek via Engeland naar ons land kwam, maar ’t is anders.

Jim Europe

James ‘Jim’ Europe (22 februari 1881 – 9 mei 1919) door pianist Eubie Blake ‘de Martin Luther King van de muziek’ genoemd, leerde van zijn ouders piano, banjo en viool spelen. Zij hadden zich maatschappelijk omhooggewerkt en verhuisden van Mobile, Alabama naar Washington. John Philip Sousa, de koning van de marching bands, woonde een paar huizen verderop. Na het overlijden van Europe’s vader in 1899 vertrok de oudste zoon John naar New York waar meer werk voor zwarte musici was. In begin 1903 volgde Jim. Al een jaar later kreeg hij de opdracht om het orkest en koor van de zwarte musical A Trip to Africa te dirigeren. Hij slaagde er ook in een aantal van zijn eigen composities te verkopen. In 1908 sloot hij zich aan bij The Frogs, een broederschap van Afro-Amerikaanse producers en ambitieuze entertainers die het aanzien van zwarte artiesten wilde verbeteren.

The Frogs

THE CLEF CLUB
Een voorloper van de American Federation of Musicians, de muzikantenvakbond Local 310, liet destijds alleen blanke musici toe. Rond april 1910 verenigden leden van de Frogs zich in The Clef Club of the City of New York. Zij kwamen bijeen in het Marshall Hotel in Harlem. De vereniging ontwikkelde zich tot een populair orkest, impresariaat en vakbond met James Europe als voorzitter. Hij wilde een symfonieorkest, volledig samengesteld uit zwarte musici, oprichten. Het 100 leden tellende orkest debuteerde op 27 mei 1910 in het Manhattan Casino in Harlem.

The Clef Club Orchestra

CARNEGIE HALL
Het optreden was een groot succes en meerdere concerten volgden. Op 12 mei 1912 debuteerde het Clef Club Orchestra in de Carnegie Hall. Voor een blank én zwart publiek. James Europe’s nieuwe orkest groeide uit tot maar liefst 125 leden Op het podium dansten Vernon en Irene Castle een Jazz. Zij leerden het Amerikaanse publiek een nieuwe manier van dansen en introduceerden de fox trot (later foxtrot). Zij dansten spectaculair op de nieuwe ritmische syncopen. The Clef Club Orchestra was de eerste jazzband die optrad in de Carnegie Hall; 26 jaar voor het legendarische optreden van Benny Goodman. Het succes was zo groot dat de leden van de Clef Club werden ingehuurd voor topevenementen in New York, Londen en Parijs.

Vernon en Irene Castle

Met kleinere bands nam James Reese Europe op 29 december 1913 en 10 februari 1914 onder de naam Society Orchestra acht tracks op  voor de Victor Talking Machine Company. Zijn muziek werd destijds niet als jazz verkocht, maar met de oren van nu kunnen we het niet anders bestempelen. Anders dan de dixieland uit New Orleans. Het programma van dit (semi)symfonische orkest bestond voornamelijk uit worksongs, negrospirituals, ‘plantation melodies’ en de syncopische muziek waarop gedanst kon worden. Reese maakte de zwarte muziek respectabel voor de blanke upper class in New York, die moderner en meer kosmopolitisch was dan het publiek in de zuidelijke staten.

het Maison Blanche gebouw in New Orleans 1898

NEW YORK OF NEW ORLEANS
De aanvankelijke verwarring rond de oorsprong en de begripsbepaling van jazz maakt het lastig om vast te stellen welke stad het eerste was. New York of New Orleans, maar muziek is geen wedstrijd en het is niet vreemd dat New Orleans door velen als bakermat van de jazz wordt gezien, alhoewel de bewoners van het 150 kilometer verder gelegen Donaldsonville beweren dat zij eerder waren. New Orleans is een multiculturele samenleving met een rijke muziektraditie. Vrijwel de meeste oorspronkelijke indianen waren verdreven en in de loop der tijd bevolkten (vrije)slaven, Creolen, Spanjaarden, Fransen, Haïtianen, Ieren, Italianen en Duitsers de bruisende gemeenschap. Hun muziek mengde zich met de inheemse genres. Muziek in New Orleans groeide uit tot een unieke smeltkroes van ragtimes, blues, folk en negrospirituals. Marching bands waren mateloos populair. Zij hielden regelmatig battles om wie het hardste speelde.

Congo Square

BRASSBANDS EN BEGRAFENISSEN
Brassbands begeleidden begrafenissen. Stil en ingetogen tot feestelijk en uitbundig aan het einde van de tocht. Zwarte musici speelden over het algemeen ruiger dan de blanken. Hun ‘hot intonatio’ klonk explosiever dan de meer gepolijste muziek van de blanken. Een stijl die later bekend werd als dixieland. De eerste richtingenstrijd in jazz: ‘blanke versus zwarte jazz’. De meeste jazzbands in New Orleans hadden een kleinere bezetting dan de orkesten van Jim Europe: veelal cornet/trompet, klarinet, trombone, tuba, banjo en slagwerk. Pioniers, zoals Buddy Bolden, Freddie Keppard, Jelly Roll Morton, Louis Armstrong en Sidney Bechet woonden en speelden in ‘The Big Easy’. Op het Congo Square danste men Afrikaanse dansen en de nieuwe steps. Het muzikale centrum van de stad bevond zich in de rosse buurt Storyville met de befaamde Basin Street. Daaraan kwam in 1917 een abrupt einde.

Storyville

THE GREAT WAR
Op 6 april 1917 raakten de Amerikanen officieel betrokken bij de Eerste Wereldoorlog. Duitse sabotageacties in de V.S. en de duikbootoorlog waren al een tijdje gaande, maar het Duitse verzoek aan Mexico en Japan om de States aan te vallen (het zogenaamde Zimmermann-telegram), vormde de directe aanleiding tot de oorlogsverklaring aan Duitsland. New Orleans diende als inschepingshaven voor tienduizenden soldaten en miljoenen tonnen aan vracht. Storyville kwam onder de controle van de mariniers. Bordelen, honky tonks, speakeasys en andere kroegen waar muziek werd gemaakt, moesten sluiten. De musici in New Orleans raakten werkloos en de meesten vertrokken naar Chicago, San Francisco en New York. De uittocht leidde tot de tweede richtingenstrijd in jazz: de New Orleans stijl versus de Chicago stijl.

Jim Europe in Parijs

In september 1916 had Jim Europe zich als vrijwilliger bij het 15th Colored Infantry in New York aangemeld. Zijn populaire gesyncopeerde muziek kon in de zwarte wijken van New York prima worden ingezet als rekruteringsinstrument. In december 1917 reisde het eerste, volledig zwarte regiment uit de Verenigde Staten af naar Frankrijk met luitenant Jim Europe als leider van ‘The best damn brass band in the United States army’. Europe rekruteerde musici uit Harlem en, omdat in New York op dat moment te weinig blazers te vinden waren, zelfs uit Puerto Rico. Hij engageerde ook zangers, komieken en dansers om de troepen te vermaken. Waaronder de tapdanser en acteur Bill ‘Bojangles’ Robinson, die hij aanstelde als tambour-maître. Vele bekende jazzmusici, zoals Willie ‘the Lion’ Smith, Noble Sissle, Sam Wooding, Wille Voderey en vele anderen gingen mee met Europe naar Europa.

Willie ‘the Lion’ Smith

RACIALE ONVERDRAAGZAAMHEID
Europe’s peloton was weliswaar de eerste zwarte gevechtseenheid op Franse bodem, maar het werd wel ingedeeld bij het Franse 369th Infantry Regiment. Het Amerikaanse leger stond niet toe dat blanken en negers zij aan zij zouden strijden tegen de Centrale Mogendheden. De Fransen hadden geen last van raciale onverdraagzaamheid. Jim Europe leerde machinegeweren bedienen en hij werd de eerste zwarte commandant, die zijn troepen leidde. Het muziekcorps van Europe’s regiment, door de Fransen wegens hun moedige optreden ‘The Harlem Hellfighters’ genoemd, vermaakte achter het front duizenden soldaten, hoge officieren en burgers met marsmuziek en jazz door heel het land. In Parijs speelden zij voor 50.000 mensen. Een belangrijk verschil met de Europese militaire bands waren de ‘jazz-effecten’ die zij gebruikten, destijds een noviteit voor het blanke publiek. Na de Duitse overgave trok hij met zijn militaire band door Europa. De enthousiaste reacties van het publiek en de wijze waarop men op zijn muziek danste, volgens Europe hetzelfde als in de Verenigde Staten, overtuigde hem ervan dat jazz universele zwarte muziek is. De Fransen beschouwden de jonge jazz vooral als oorlogsmuziek. Muziek voortgekomen uit de loopgraven. The Harlem Hellfighters vochten 119 dagen in Frankrijk, langer dan welke Amerikaanse eenheid ook. Zij gaven geen centimeter terrein prijs. 170 zwarte soldaten ontvingen wegens hun betoonde moed het Franse oorlogskruis. Tijdens een nachtelijke aanval op de Duitsers raakte Europe gewond door een gasaanval. In een Frans ziekenhuis componeerde hij ‘One Patrol in No Mans Land’.

Jim Europe terug naar de States op de ss Stockholm januari 1919

HELDEN
Bij hun terugkeer werden de Hellfighters als helden ontvangen. Hun overwinningsparade in New York trok meer dan een miljoen toeschouwers. James Reese Europe, die in Frankrijk was neergeschoten en een gasaanval had overleefd, werd na een conflict over diens gedrag door een van zijn drummers, Herbert Wright, in zijn nek gestoken. Hij overleed een paar dagen later op 9 mei 1919. Na Europe’s begrafenis in New York op 13 mei schreven de kranten: The Jazz King is dead.

James Reese Europe begrafenis

STRANGE FRUIT
De economische depressie die volgde op de Eerste Wereldoorlog veroorzaakte een grote werkloosheid en nog groter racisme in de V.S. Vooral in het Zuiden werden zwarten gelyncht en vermoord. Sommigen hadden hun militaire uniform nog aan. Het inspireerde Lewis Allen (Abel Meeropol) tot het componeren van het lied ‘Strange Fruit’. De tekst schetst hoe de stoffelijke overschotten van zwarte Amerikanen in bomen hangen als vreemdsoortige vruchten. Het lied werd in 1939 hartverscheurend vertolkt door Billie Holiday.

strange fruit

’T IS DUS ANDERS
The Livery Stable Blues van de ODJB was dus niet de eerste jazzopname. De Amerikaanse jazz kwam niet via Engeland naar het vaste land, maar uit de Franse loopgraven. Maar misschien ook uit Groningen. Te lezen in het derde deel van ’t Is anders.

LEES OOK

‘T IS ANDERS (DEEL 1)

‘T IS ANDERS (DEEL 3)

‘T IS ANDERS (DEEL 4)

BRONNEN
Jazz in Rotterdam, de geschiedenis van een grotestadscultuur (2015)
Daniel Vernhettes ‘Commemoration of the Centenary of the Arrivalf the African-American Military Bands in France during World War 1’ (2017)
Delpher
Historisch overzicht NJA
Website Duitsland instituut
Website harpguitars.net
Website Historama rond 1900
Website www.nps.gov
Wikipedia
En vermeld in de tekst

Hans Zirkzee

Hans Zirkzee
‘mister’ jazz in Rotterdam,
muziekdocent,
saxofonist,
concertorganisator,
schrijver, jazz-historicus,
auteur van Jazz in Rotterdam
(de geschiedenis van een grotestadscultuur),
winnaar Dutilh-Prijs 2016

OVER R†JAM
Stichting Rotterdam Jazz Artists Memorial