Fietsen verbindt jazz in kerken en schuren

De Zomerjazzfietstour 2023 tijdens het laatste augustusweekeinde was in alle opzichten weer een zinderend evenement. Vooraf een selectie maken uit 51 concerten op 26 verspreide speelplekken en die passend binnen een gegeven tijdsbestek met elkaar verbinden via slingerende fietspaden is al spannend. Dat die locaties, vooral bestaande uit de mooiste en fraaiste historische boerderijen en kerken rondom het Reitdiepdal, heel uiteenlopende publiekscapaciteit hebben kan ook betekenen dat je er niet meer in kan. De monumentale Enne Jans Heerd in Maarhuizen biedt bijvoorbeeld plaats aan maar liefst 700 personen terwijl de in de 13e eeuw op een wierde gebouwde romaanse zaalkerk in Ezinge 70 zitplaatsen heeft. Dat zijn aanzienlijke verschillen. Het is een hersenbreker waar de organisatie creatief mee weet om te gaan. Onbekendere muzikanten met onverwachte combinaties op de kleinste concertplekken kan daarbij een handig stuurmiddel zijn, verklapte programmeur Marcel Roelofs. Daar kunnen echter ook de mooie verrassingen schuilen.
Wie het geluk heeft ook de proloog op de vrijdagavond bij te kunnen wonen kan alvast twee bandjes op zaterdag schrappen. Daar hoef je dàn niet meer naar toe!

Meester-programmeur Marcel Roelofs spreekt zijn fietsers toe

PROLOOG IN 2 BEDRIJVEN
De 37e editie van de ZJFT opende volgens traditie met niet-traditionele muziek tijdens de proloog in Groningen Stad. Simplon bood het toneel voor een tweeluik met als thema ‘Ein Abend aus Berlin’. Het Berlijnse trio met de grote naam Insomnia Brass Band juist terug van een jazzfestival in IJsland en eerder dit jaar in Bremen uitgeroepen tot Band des Jahres en daarmee winnaar van de Deutsche Jazzpreis 2023 mocht de avond prikkelend en kleurrijk opwarmen.

Insomnia Brass Band

De eminente drummer Christian Marien zat stevig ingekneld tussen sterke vrouwen Almut Schlichting op baritonsaxofoon en Anke Lucks op trombone. Samen vormen zij een tot de essentie teruggebrachte krachtdadige brassband. Collectief jongleerde het frisfruitige drietal energiek op het podium met melodie en ritme in een wisselend landschap van New Orleans tradities, vrije jazz en funky punkrock. De kop van de zevenendertigste tour was er af.

Almut Schlichting

Anke Lucks

ROEP
Voor een concert van de vier heren van het roemruchte Ruf der Heimat kon het aandachtige publiek deze avond de fiets gewoon laten staan. Na een snel changement op het podium konden de toehoorders gewoon op hun stoel blijven zitten om te genieten van een enerverend impro-spel opgediend vanaf een blanco Berlijnse menukaart. De roep van deze vier topimprovisatoren werd gehoord. De muziek van deze (multi-)instrumentalisten smolt samen tot een uniek en hecht groepsgeluid.

Ruf der Heimat

Al meer dan dertig jaar vormen aanvoerder Thomas Borgmann (saxofoons en meer) en slagwerker Will Kellers de peilers van de instant composing Ruf. De zittende bezoekers van het uitverkochte Simplon konden vrijdagavond genieten van het kwieke maar potige geluid van dit Duitse viertal. Wie dit miste, kon zaterdag in het kerkje van het historische Niehove terecht. Dat bood tijdens de tour op zaterdag plaats aan twee keer 175 bezoekers voor twee nieuwe concerten.

Volle kerk in Aduard

AD SANCTUM ADUARDUM
Een populair startpunt van de route – met een ruime capaciteit van 250 bezoekers – bevindt zich in Aduard. Vanaf de 11e eeuw vestigden zich op deze plek Cisterciënzers waar zij het klooster Ad Sanctum Bernardum opbouwden. Nu verzamelden zich een fors aantal leden van de virtuele hedendaagse jazzkerk bij de tot kerk omgebouwde ziekenzaal van de vroegere Sint Bernardusabdij. De buienradar toonde snel aangroeiende buienfrontjes met rode kernen die het doorzettingsvermogen van de fietsers op de proef stelde en inventiviteit in kledingkeuze noodzakelijk maakte.

Velen kwamen bij het eerste concert druipend van de zojuist getrotseerde regen de kerk binnen.
Trompettist Tom Arthurs en harpiste Giovanna Pessi beloonden de jazzdrenkelingen met hun verfijnde samenspel. De twee hadden elkaar in Zwitserland (hij vanuit Bern en zij vanuit Bazel) muzikaal besnuffeld tijdens de Corona-tijd en er was een spannend gezamenlijk oeuvre ontstaan. De meditatieve trompetklanken en het bezwerende snarenspel van de harp zweefden door de grote en volledig gevulde kerk. Het rommelende onweer op de achtergrond leverde nog een extra laagje op. Soms was de muziek zo fluisterzacht dat de bezoekers op de achterste rijen zelfs moeite moesten doen om de klanken goed te horen. Sereen, zacht, gevoelig en unplugged werd een amalgaam van barokke klassiek en contemporaine jazz uitgestrooid over de dankbare genieters in de kerk.

De Zwitserse Giovanna Pessi

De Britse Tom Arthurs, nu verbonden aan Bern University of Arts

BOTSAUTO’S
Direct na het eerste concert in Aduard botsten de bezoekers van het eerste concert en het tweede concert letterlijk met elkaar voor de deur van de kerk. De ene groep weerde zich om weg te komen terwijl de tweede groep gretig naar binnen wilde. De tour is niet gemaakt voor automobilisten en daar ook niet geschikt voor. Er klotsten wat vierwielers op elkaar, maar voor zover bekend bleef het bij lichte blikschade. En de file haalde het landelijke nieuws niet. De auto’s stonden even vast en de fietsers namen ruim baan, want die waren in de meerderheid.

DON’T TAKE LIFE TO SERIOUS
Speciaal voor die fietsers was ook de Bicycle Repair Man stand by. Die had deze dag behoorlijk wat kilometers met de auto moeten maken om gestrande fietsers met pech bij te staan. Onder het motto ‘Don’t take life to serious’ reed hij van oost naar west en van zuid naar noord. Hij werd opgeroepen voor een tweetal lekke achterbanden, waarvan één bij een fiets met cardanas de lastigste was. Verder iemand met een kapotte trapper, iets met versnellingen en er werd nog een pleisterdoosje uitgereikt.

Una Bergin stelde een speciale Snowapple samen

Snowapple met publiek op de strobalen bij schuur Huizinga

SNOWAPPLE
Het internationale kunstenaarscollectief Snowapple maakt kunst met interdisciplinaire projecten zonder vastomlijnde regels. Voor ZJFT stelde Una Bergin een muziekgroep samen met vooral muzikanten die in de band van haar vader (overleden in 2012) meespeelden; Sean Bergin’s MOB. Het nieuwe acht-persoons ensemble speelde tussen de strobalen in de schuur van de familie Huizinga een stukje buiten Den Ham. Met sterke vocalen van Una Bergin, Laurien Schreuder en Felicity Provan, een prachtige blazerssectie van tenorsaxofonist Tobias Delius, trombonist Joost Buis en andermaal Felicity Provan op kornet plus ritmesectie van Ernst Glerum, Alan Purves en gitarist Omar Medina werd een set met aanstekelijke muziek gepresenteerd. Melodieën met een Zuidafrikaanse of Caribische inslag werden ten gehore gebracht. Avant-garde, folk, poppy, prachtige improvisaties, een vleugje opera en theater werden eigenzinnig samengebracht. Samen met een en drankje en een hapje (de gehaktballen zijn fameus) hadden de bezoekers weer voldoende energie om verder te fietsen.

Joost Buis

Snowapple bij Den Ham

Laurien Schreuder tussen het publiek

ROUTEPLANNER
Het systeem van fietsen volgens routes die al dan niet vooraf zijn vastgesteld kende de laatste jaren wat varianten. Tijdens de corona-tijd waren er even verplichte routes, maar dat was nu weer geheel vrijgelaten. ‘Verplicht’ past toch niet zo goed bij de zjft-fietsers. Dit jaar waren door de organisatie vijf mogelijke routes bedacht, maar je kon ook gewoon je eigen ding doen. Om dat makkelijker te doen was er een handig hulpmiddel bedacht, waarmee je een relaxte keus kon maken. In ons schema konden we nu naar de kerk van Oostum fietsen en de tweede set van Turkish Pumpkin. Dat is 4,7 km fietsen met een gemiddelde fietstijd van 17 minuten. Automobilisten en e-bikers kunnen daar misschien wat korter overdoen. Dat is natuurlijk niet vals spelen. Het is pas valsspelen wanneer alle eerste rijen bij concerten door autorijders en elektrieke fietsers bezet worden en de echte fietsers achter moeten aanschuiven (of niet meer binnen kunnen).

ZomerJazzFietsRouteplanner

POMPOENSOEP
Het kerkje van Oostum is rijk van soberheid. Het is schilderachtig aan de buitenkant, gebouwd vanaf de 13^e eeuw midden in het landschap. De kerk staat op een wierd als een eiland in de groene zee op nog geen 200 meter van het Reitdiep (destijds met getijden). Aan de binnenkant van de kerk vallen de restanten van een wandschildering op. Het meest in het oog springt de abstracte schildering achter de preekstoel, die met de ‘hand van God’ lijkt te zijn aangebracht. Maar het zou even goed een onbedoelde vlek kunnen zijn van een pan pompoensoep die er tegen aan is gekledderd. Het is het decor voor Turkish Pumpkin, hier geprogrammeerd met de hand van ….. programmeur Marcel Roelofs.

Turkish Pumpkin tijdens hun tweede set in Oostum

In 2020 toen we de Zomer Jazz Iets Tour hadden i.p.v. Fiets Tour stonden ze er ook (met een andere drummer), maar liepen we ze juist mis. Toen werd de volledige set met wat vertraging gestreamd. Nu is er slechts plaats voor ca. 80 bezoekers. De in Istanboel geboren bandleider Esat Ekincioglu kennen we misschien ook van het AVA Trio en Kuhn Fu. Pumpkin bracht een stevige en goed gevulde groovy soep met psychedelische kruiden en afro-anatolische ingrediënten. Een behoorlijk stevig geluid met improvisaties die soms voelen als extatische liederen en oproepen tot trance. Niet zelden is begrafenis- of trouwmuziek de inspiratiebron.

OP RETOUR
We hadden onze route in principe slim aangepakt. We zijn zo ver mogelijk weg (Aduard) de tour begonnen (alleen jammer van die regenbui) om vervolgens langzaam terug te gaan naar het startpunt in Garnwerd. Daar slapen we en kunnen we als we nog zin hebben ook de laatste festiviteiten in de tent (die er weer staat) meemaken. Van Oostum fietsten we nu naar de kerk van Feerwerd. En het weer werd steeds beter! Wij zijn dus op ons retour.

Veryan Weston en Trevor Watts in dialoog in Feerwerd

De Britse muzikanten Trevor Watts (84) en Veryan Weston (73) zijn dat, ondanks hun gevorderde leeftijd zeker niet. Ze vormen meer dan 20 jaar een duo en weten precies wat ze van elkaar kunnen verwachten. Ze speelden volledig vrij en onversterkt. Watts begon met alt- en stapte later over op sopraansaxofoon. Fit ogend, met een krachtig geluid en circulaire ademhalingstechnieken toepassend laat hij zijn fantasie de vrije loop. Weston beantwoordde het saxofoonspel en vice versa. De heren spraken niet met elkaar en keken elkaar niet aan. Hun dialoog bestond uit samen muziek maken en samen naar hun muziek luisteren. Soms hoeft het niet meer te zijn om een prachtig concert bij te kunnen wonen.
En om met Marcel Roelofs te spreken. Hij zoekt voor de zjft geen muzikanten die braaf een CD naspelen. “Wat heeft dat voor zin, dan kan je net zo goed een CD draaien. Het moet niet recht zijn. Scheef is mooi. Verrassend. Luistermuziek waar spanning in zit. Opletmuziek, noem ik het.”

Dave Douglas had van collega’s alleen goede dingen gehoord over de ZJFT. Nu maakte hij zijn debuut in het kerkje van Garnwerd. Het bleek een geliefd concert, want het was twee keer helemaal vol!

DUTCH MOUNTAINS
Strikt genomen gold dat niet helemaal voor Dave Douglas die zijn suite Mountain Passages in de kerk in Garnwerd uitvoerde. Uitgeschreven muziek dus, met beperkte vrijheid. Maar dat bleek geen domper op de vreugde. Daags ervoor had hij de muziek met zijn ensemble hoog in de Dolomieten in Trentino opgevoerd. Daar kreeg hij reeds in 2003 de compositie-opdracht voor dit stuk. Het stuk heeft dus een lange geschiedenis. Het werd opgedragen aan zijn vader die een live-uitvoering nooit heeft mogen beleven. Het album werd in 2005 uitgebracht op zijn eigen Greenleaf Music label. Destijds zijn 23^e album. Het zijn composities gebaseerd op de verhalen over de bergcultuur.

Dave Douglas Mountain Passages

Vandaag speelde hij in een land dat grotendeels onder de zeespiegel ligt. Douglas maakte zelfs zijn debuut bij de ZJFT. Hij had over het Groningse festival alleen goede dingen gehoord en hij toonde zich dolblij om hier te mogen spelen.

Dave Douglas Mountain Passages

Het vijftal speelde verhalende jazzwereldmuziek die geestdriftig en feestelijk, maar zeker ook regelmatig plechtig en devoot klonk. Ook in de kerk van Garnwerd waren veel passages met een hoge emotionele lading die met ingehouden adem werden beluisterd. De aangevoerde geluidsinstallatie bleef ongebruikt en de musici hadden geen enkele moeite om de ruimte akoestisch te vullen. Het kerkje paste wonderbaarlijk als een handschoen om de vijf excellent musicerende toonkunstenaars.

TENT
Om kwart voor negen viel een daverend slotapplaus in de kerk van Garnwerd. Voor wie nog niet naar huis wou stond er een paar honderd meter verderop de ZJFT-tent. Daar konden de geoormerkte bezoekers en vrijwilligers hun belevenissen delen en zich ook laven aan drank en op de heuse eet-boulevard de inwendige mens versterken. Naked Ears met de Amerikaanse zanger/trombonist Joseph Bowie als gast zorgde voor gepaste voorgrondmuziek. De muzikale rupjes-nooit-genoeg konden daar tot elf uur op los gaan.

Terugkijkend op een prachtige 37^e editie van de Zomer Jazz Fiets Tour hielden wij het voor gezien en gehoord!

ZOMER JAZZ FIETS TOUR
Groningen
25 en 26 augustus 2023
Tekst en fotografie: Ella & Eddy Westveer

GEZIEN EN GEHOORD

INSOMNIA BRASS BAND
Groningen Simplon

Anke Lucks – trombone
Almut Schlichting – baritonsax
Christian Marien – drums

RUF DER HEIMAT
Groningen Simplon

Thomas Borgmann – tenor-, sopraansaxofoon, melodica
Christof Thewes – trombone
Jan Roder – contrabas
Willi Kellers – drums

TOM ARTHURS / GIOVANNA PESSI
Aduard Kerk

Tom Arthurs – trompet
Giovanna Pessi – harp

SNOWAPPLE
Den Ham Schuur

Una Bergin – zang, mandoline
Joost Buis – trombone
Laurien Schreuder – zang, klarinet
Felicity Provan – zang, kornet
Tobias Delius – tenorsaxofoon
Omar Medina – gitaar
Ernst Glerum – contrabas
Alan Purves – percussie

TURKISH PUMPKIN
Oostum Kerk

Koen Boeinga alt- en sopraansaxofoon
Giuseppe Doronzo – baritonsaxofoon
Esat Ekincioglu – contrabas
Mees Siderius – drums

TREVOR WATTS / VERYAN WESTON
Feerwerd Kerk

Trevor Watts – alt-, sopraansaxofoon
Veryan Weston – piano

DAVE DOUGLAS MOUNTAIN PASSAGES
Garnwerd Kerk

Dave Douglas – trompet
Marcus Rojas – tuba
Michael Moore – altsaxofoon, klarinet, basklarinet
Peggy Lee – cello
Dylan Van Der Schyff – drums

ZJFT.NL